ΑΡΘΡΟ ΤΟΥ ΧΕΡΤΣΕΦΕΛΝΤ ΜΑΙΚΛ ΣΤΗΝ ΑΓΟΝΗ ΓΡΑΜΜΗ

Πατρωνεία των πολιτικών στους βοσκούς.
Καταχωρημένο ως: Χέρτσεφελντ ΜάΙκλ — Άγονη Γραμμή @ 12:14 μ.μ Tags: Άρθρα

Ο διάσημος ανθρωπολόγος Μάικλ Χέρτσφελντ εξηγεί πώς η ζωοκλοπή μετεξελίχθηκε σε οργανωμένο έγκλημα στην ορεινή Κρήτη.
Συνέντευξη στη Μαργαρίτα Πουρναρα (προωθημένο ηλεκτρονικό μήνυμα)
Ο Βρετανός ανθρωπολόγος Μάικλ Χέρτσφελντ που διδάσκει στο Χάρβαρντ μιλάει άπταιστα ελληνικά και άπταιστα κρητικά. Γνωρίζει τα χωριά του Μυλοπόταμου σαν την παλάμη του, καθώς τα πρωτοεπισκέφθηκε το 1974.
Εκανε για χρόνια επιτόπια έρευνα και μπήκε στο πετσί των Κρητικών, που είναι ένας μικρός άθλος για έναν ξένο. Μίλησε στην «Κ» για την πλούσια εθνογραφική του έρευνα στη χώρα μας, τις διαπιστώσεις του για τη σύνθετη προσωπικότητα του λαού μας, την ευθύνη των πολιτικών για την ασυδοσία σε ορισμένα ορεινά χωριά της κεντρικής και δυτικής Κρήτης. Εξηγεί πώς η ζωοκλοπή μετεξελίχθηκε σε οργανωμένο έγκλημα και πώς θα χρειαστούν πολλά χρόνια για να εφαρμοστεί κάποτε η έννομη τάξη.
- Πώς ανακαλύψατε την ελληνική γλώσσα και την Ελλάδα;
- Ως μαθητής Λυκείου έκανα αρχαία ελληνικά και λατινικά. Σε αυτή την ηλικία έμαθα μόνος μου ιταλικά και νέα ελληνικά. Τότε ήρθα και για πρώτη φορά στην Ελλάδα σε μια εκδρομή που οργάνωσε το σχολείο μου. Το όραμά μου ήταν να γίνω αρχαιολόγος και ακολούθησα αυτό το αντικείμενο σπουδών στο πανεπιστήμιο. Αντελήφθην γρήγορα ότι με ενδιέφεραν περισσότερο οι άνθρωποι παρά τα αρχαία και έτσι έγινα ανθρωπολόγος. Πολλοί συμφοιτητές μου ήταν Ελληνες και Κύπριοι και έτσι μιλούσα νέα ελληνικά κάθε μέρα. Οταν πια πήγα στην Κρήτη για επιτόπια έρευνα, έμαθα και κρητικά γιατί αν μιλούσα μόνο τα ελληνικά της Αθήνας, θα με έβλεπαν σαν αστυνομικό. Ακόμα και σήμερα κάθε φορά που επιστρέφω στο νησί, οι ντόπιοι μου κάνουν «εξετάσεις» στο καφενείο να δουν αν τα θυμάμαι καλά. Η γλωσσομάθεια πάντως είναι θέμα επιθυμίας όχι τόσο δεξιοτήτων.
Η δικτατορία
- Η πρώτη σας ουσιαστική επίσκεψη στην Ελλάδα ήταν το 1967. Πώς ήταν τότε η κατάσταση;
- Εχω σκεφτεί πολύ για το τι συνέβη εκείνη την περίοδο. Εκείνη την εποχή ήμουν 18 ετών, αρκετά συντηρητικό παιδί και ίσως δεν ήθελα να καταλάβω τι γινόταν. Σιγά σιγά, όσο βάθαινε η επαφή μου με τη χώρα, ευαισθητοποιήθηκα. Τότε δεν έβλεπαν το φως της δημοσιότητας μεγάλες υποθέσεις για βασανιστήρια. Περισσότερο καταλάβαινα το πόσο απαίσια φέρεται στον λαό ένα τέτοιο καθεστώς από την καθημερινότητα. Μετανιώνω πάντως που δεν είχα την προθυμία να ανακατευτώ ενεργά τόσο στην Ελλάδα όσο και σε άλλες περιπτώσεις όπου έβλεπα ότι βασικά ανθρώπινα δικαιώματα παραβιάζονται. Σήμερα δεν θα κρατούσα τέτοια στάση. Θεωρώ πλέον ηθικό μου χρέος ως κοινωνικός ανθρωπολόγος να χρησιμοποιήσω το ειδικό βάρος του πανεπιστημίου Χάρβαρντ όπου εργάζομαι και της προσωπικής μου καταξίωσης για να μιλήσω δημόσια για τέτοια φαινόμενα. Τώρα ασχολούμαι με μια πάμφτωχη κοινότητα στην καρδιά της Μπανγκόκ που απειλείται με συλλογική έξωση, και κάνω ό,τι μπορώ για να τους βοηθήσω.
- Αυτή είναι η στάση που πρέπει να κρατάει ένας ανθρωπολόγος;
- Αυτή είναι η δική μου στάση και δεν μπορώ να την επιβάλω σε άλλους συναδέλφους μου. Ενας ανθρωπολόγος πρέπει να σέβεται τους ανθρώπους που μελετάει. Η ανθρωπολογία είναι μια επιστήμη πολιτικού περιεχομένου με την ευρεία έννοια της πολιτικής και όχι την κομματική.
Επιτόπια έρευνα
- Πώς πήρατε την απόφαση να πάτε στην Κρήτη για έρευνα;
- Πήγα για πρώτη φορά το 1967 ως προπτυχιακός φοιτητής στο Κέιμπριτζ. Τότε με ενδιέφερε η λαογραφία και ήθελα να μαζέψω ριζίτικα τραγούδια. Επειτα από λίγα χρόνια, το 1974 ξαναγύρισα για τη διδακτορική μου διατριβή που ήταν πάνω στις σχέσεις ενσωμάτωσης και αποκλεισμού στον πληθυσμό, όπως οι περιπτώσεις ενδογαμίας κ.λπ. Ενώ σχεδιάζαμε να πάμε με τη γυναίκα μου σε ένα συγκεκριμένο χωριό, βρεθήκαμε σε ένα άλλο από λάθος οδηγίες του εισπράκτορα στο λεωφορείο. Ολα τα χρόνια που μελέτησα τους ανθρώπους του χωριού αυτού δεν έγραψα ποτέ το πραγματικό τους όνομα στα βιβλία μου. Σέβομαι την επιθυμία των χωριανών να μη δημοσιοποιηθεί. Αλλωστε μιλάμε για χωριά που είναι σχεδόν εκτός νόμου. Εκεί ανακάλυψα ένα περίπλοκο σύστημα συγγένειας αλλά και τη ζωοκλοπή, τους αρωτηχτάδες που είναι οι συγγενείς θυμάτων ζωοκλοπής που αναζητούν τους συντέκνους τους σε άλλα χωριά για να μάθουν πού είναι τα κλεμμένα ζώα.
Στα χωριά του Μυλοπόταμου
- Πώς καταφέρατε να κάνετε τους ντόπιους να σας εμπιστευτούν;
- Μαθαίνοντας άπταιστα κρητικά. Ολοι μιλούσαν σε μένα διότι διαισθάνονταν ότι η ζωοκλοπή είναι ένα είδος λεβεντιάς και δεν ήθελαν να υπολείπονται. Ετσι άρχισα να καταλαβαίνω ότι αυτό το φαινομένο ήταν ουσιαστικά η συμμαχία μεταξύ οικογενειών, χωριών και βοσκών αλλά και η πατρονία των πολιτικών στους βοσκούς. Οι πολιτικοί της Αθήνας και της Κρήτης ήξεραν καλά ποιες ήταν οι ισχυρές φάρες που είχαν συχνά και 200 αρματωμένους άνδρες και αναλάμβαναν σχέσεις πολιτικής προστασίας τους. Αυτό συνεχίζεται και σήμερα. Αυτό εξηγεί πολύ καλύτερα την κατάσταση στον Μυλοπόταμο παρά η ατίθαση φύση των Κρητών, στην οποία φορτώνουν πολλά πράγματα. Αλλωστε είναι γνωστό ότι πολλοί παραδοσιακοί βοσκοί ενοχλούνταν πολύ από το γεγονός ότι νεότεροι άρπαζαν ζώα μόνο για εμπορικούς λόγους διότι απειλούν το σύστημα δημιουργίας συμμαχιών και σχέσεων στο νησί, το οποίο κρατάει αιώνες.
Η ευθύνη των πολιτικών
- Θεωρείτε ότι οι πολιτικοί έχουν μεγάλη ευθύνη για την ασυδοσία στην Κρήτη;
- Βέβαια. Θυμάμαι παλαιότερα που έβγαιναν πολιτικοί με εκκλήσεις και νομοσχέδια κατά της ζωοκλοπής, την ώρα που οι ίδιοι ή οι αντιπρόσωποί τους πήγαιναν σε δίκες για ζωοκλοπή και πίεζαν μάρτυρες να ανακαλέσουν, ώστε να κερδίσουν ψήφους. Στη συνέχεια έγινε η ζωοκλοπή θέμα εμπορικής εκμετάλλευσης και οι ντόπιοι πέρασαν στην καλλιέργεια κάνναβης, το εμπόριο όπλων και ναρκωτικών. Πώς όμως το κράτος θα καταφέρει να διασπάσει αυτές τις δομές, τη στιγμή που οι ίδιοι οι αντιπρόσωποί του παίζουν διπλό ρόλο; Οι ντόπιοι όταν ακούν τους πολιτικούς να εξαγγέλλουν μέτρα γελάνε διότι ξέρουν την αλήθεια. Από την άλλη το σύνολο της τοπικής κοινωνίας δεν αναμειγνύεται οπωσδήποτε στο οργανωμένο έγκλημα, αλλά επικρατεί ο νόμος της σιωπής. Η κοινωνική ηθική δεν τους επιτρέπει να μιλήσουν.
Η στάση της αστυνομίας
- Η αστυνομία έχει ευθύνες;
- Παλαιότερα οι αστυνομικοί έψαχναν να βρουν μια λύση και αναζητούσαν συνεργασία με την τοπική κοινότητα. Είχα κάνει μάλιστα και διαλέξεις ανθρωπολογικού περιεχομένου στους αξιωματικούς για να καταλάβουν τις σχέσεις συμμαχιών και συγγένειας. Η νέα στάση της αστυνομίας είναι ότι αντιμετωπίζει τους ντόπιους συλλογικά, ενώ πρόκειται για κάποιες μεμονωμένες περιπτώσεις που έχουν τα ηνία. Αυτό είναι μεγάλο λάθος. Από την άλλη πλευρά χάρις στην προστασία των πολιτικών κάποιοι Κρητικοί έχουν εκπαιδευτεί να αψηφούν το νόμο εδώ και δεκαετίες. Οσο λοιπόν υπάρχει η κάλυψη από πολιτικής πλευράς, η αστυνομία δεν μπορεί να κάνει τη δουλειά της που είναι να βοηθήσει αυτά τα χωριά να ενταχθούν σταδιακά στη νομιμοφροσύνη και στην οικονομική ζωή. Δεν ακυρώνεται ενάμισης αιώνας κακής διακυβέρνησης με ένα νομοσχέδιο…
- Η ανυπακοή είναι μέσα στο αίμα του Ελληνα;
- Δεν μου αρέσει η έκφραση «μέσα στο αίμα». Δεν έχει θέση στην επιστήμη. Μιλάμε ουσιαστικά για κοινωνικές αξίες όχι για βιολογία. Αυτή η στάση που λέτε χαρακτηρίζει κάθε κράτος που έχει πολεμήσει και πετύχει την ανεξαρτησία του. Αυτό συμβαίνει διότι οι νέες αρχές ταυτίζονται με τις παλιές, δηλαδή τον κατακτητή. Ο Καποδίστριας μιλώντας για τους προύχοντες της Πελοποννήσου τους χαρακτήριζε Χριστιανούς Τούρκους. Το 1981 όταν βγήκε το ΠΑΣΟΚ ένας Κρητικός βοσκός μου είπε: «Εχουμε τους συντηρητικούς στην πλάτη μας εδώ και 400 χρόνια!». Συγχώνευσε τους Τούρκους με τη Νέα Δημοκρατία. Βέβαια οι Ελληνες έχουν αλλάξει πολύ. Σχηματίζουν ουρές στις τράπεζες κ.α. Ολοι οι λαοί και οι πολιτισμοί αλλάζουν.
Τα σκάνδαλα πολιτικής διαφθοράς
- Ποια είναι η γνώμη σας για τα πρόσφατα σκάνδαλα πολιτικής διαφθοράς στην Ελλάδα;
- Μιλήσαμε πριν για τις πελατειακές σχέσεις. Σκάνδαλα όπως αυτό της Siemens βγαίνουν από αυτό το καλούπι. Είναι δυνατόν όμως σε μια χώρα όπου η πλειονότητα των πολιτών πιστεύει ότι όλοι οι πολιτικοί είναι διεθφαρμένοι να μη γίνει κάτι τέτοιο; Στην Ελλάδα αν ο πολιτικός δεν τα κάνει αυτά, θα θεωρηθεί αφελής. Στην Ιταλία αν κάποιος δεν είναι furbo, δηλαδή πονηρός δεν κάνει γι’ αυτήν τη δουλειά. Οι Ιταλοί δεν θα ψηφίσουν τον μη διεφθαρμένο. Εγώ βλέπω με επιείκεια τη διαφθορά, όχι διότι την εγκρίνω, διότι είμαι σίγουρος ότι δεν θα καταπολεμηθεί αν δεν καταλάβουμε πώς δημιουργήθηκε.
Πολυετής έρευνα στην Ελλάδα
Ο Μάικλ Χέρτσφελντ είναι ένας από τους πιο καταξιωμένους επιστήμονες στον χώρο της κοινωνικής ανθρωπολογίας. Σπούδασε αρχαιολογία και ανθρωπολογία στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ και νέα ελληνικά στο Μπέρμινγχαμ, ενώ πήρε το διδακτορικό του στην Κοινωνική Ανθρωπολογία από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Παρακολούθησε μαθήματα στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Εκανε πολυετή επιτόπια έρευνα στην Ελλάδα (Ρόδο και Κρήτη), την Ιταλία και την Ταϊλάνδη. Εχει γράψει πολλά βιβλία σχετικά με την Ελλάδα. Ανάμεσά τους είναι τα:
«Portrait of a Greek Imagination: An Ethnographic Biography of Andreas Nenedakis». (Chicago: University of Chicago Press, 1997),
«A Place in History: Monumental and Social Time in a Cretan Town», (Princeton: Princeton University Press, 1991),
«Anthropology Through the Looking-Glass: Critical Ethnography in the Margins of Europe», (Cambridge: Cambridge University Press, 1987 κυκλοφορεί στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια),
«The Poetics of Manhood: Contest and Identity in a Cretan Mountain Village», (Princeton: Princeton University Press, 1985)
«Ours Once More: Folklore, Ideology, and the Making of Modern Greece», (Austin: University of Texas Press).